29/03/2024

RSS

“Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή”, Υπό πρωτοπρεσβυτέρου Νικολάου Μαρκαντώνη

09/09/2013

Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή

Υπό πρωτοπρεσβυτέρου Νικολάου Μαρκαντώνη

Βιολογική Θεώρηση και τεχνικές

 KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERA           Η τεχνητή σπερματέγχυση αποτελεί την πρώτη μέθοδο με την οποία επιτεύχθηκε η αναπαραγωγή του ανθρώπου με τεχνητό τρόπο και ταυτόχρονα η λειτουργία αυτή αποσυνδέθηκε από τη σεξουαλικότητα (ασεξουαλική αναπαραγωγή). Σύμφωνα με τη μέθοδο, το ανδρικό σπέρμα εισάγεται στον κόλπο της γυναίκας με ιατρική επίβλεψη κατά την περίοδο που η γυναίκα είναι γόνιμη, δηλαδή λίγο πριν την ωορρηξία, με σκοπό την επίτευξη της σύλληψης και της τεκνογονίας.

            Η πρώτη γνωστή περίπτωση σπερματέγχυσης στον άνθρωπο χρονολογείται από το 1790, όταν στο Λονδίνο ο Σκωτσέζος γιατρός JohnHunter πραγματοποίησε σπερματέγχυση σε γυναίκα με το σπέρμα του συζύγου της διότι αυτός ήταν ανίκανος για φυσιολογική συνουσία και το αποτέλεσμα ήταν επιτυχημένο[1]. Η πρώτη τεχνητή σπερματέγχυση με σπέρμα δότη έγινε στη Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α. το 1884[2], ενώ στον αιώνα μας από το 1960[3] και εξής παρατηρείται αύξηση στο ποσοστό των περιπτώσεων της τεχνητής σπερματέγχυσης με σπέρμα δότη, διότι αναπτύχθηκε αποτελεσματικά η πρακτική της κατάψυξης σπέρματος.

            Σπερματέγχυση με το σπέρμα του συζύγου, δηλαδή ομόλογη σπερματέγχυση.

            Η τεχνητή σπερματέγχυση εφαρμόζεται, όταν με τη φυσιολογική συνουσία είναι αδύνατη η σύλληψη, επομένως και η τεκνογονία. Η σπερματέγχυση γίνεται με τους δύο παρακάτω τρόπους:

α. Σπερματέγχυση μέσα στον τράχηλο. Το σπέρμα του συζύγου, που παράγεται με αυνανισμό, υποβάλλεται σε επεξεργασία έκπλυσης και καθαρίζεται. Έπειτα, εισάγεται περίπου 1 ml σπέρματος στη βλέννα του τραχηλικού αγωγού με τη βοήθεια ενός μικρού σωλήνα ή σύριγγας[4].

β. Σπερματέγχυση απευθείας στη μήτρα[5]. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται, όταν παρατηρείται περίπτωση ανδρικής υπογονιμότητας και ο αριθμός των σπερματοζωαρίων είναι μικρός[6]. Το σπέρμα συλλέγεται με αυνανισμό και εισάγεται με λεπτό σωλήνα στη μήτρα και η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει πόνο στη γυναίκα.

            Σπερματέγχυση με δότη (ετερόλογη σπερματέγχυση). Η σπερματέγχυση με σπέρμα δότη[7] δεν διαφέρει στη διαδικασία από την προαναφερόμενη ομόλογη σπερματέγχυση παρά μόνο ότι το σπέρμα που χρησιμοποιείται προέρχεται από δότη, δηλαδή από άνδρα έξω από τη σχέση του γάμου. Η ανάλυση του σπέρματος, που περιέχει το βαθμό, τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία του σπέρματος είναι αναγκαία.

            Η πρώτη γέννηση παιδιού με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης αναφέρθηκε επίσημα το 1978 στην Αγγλία με τη γέννηση της LouiseBrown. Αυτή έγινε γνωστή ως το παιδί του σωλήνα και αποτέλεσε την αρχή για την εφαρμογή της μεθόδου σε παγκόσμια κλίμακα[8].

           

            Γενικά η εξωσωματική γονιμοποίηση απαιτεί τη λήψη σπέρματος από τον άνδρα και ωαρίων από τη γυναίκα, την εφαρμογή της γονιμοποίησης εξωσωματικά σε εργαστηριακό περιβάλλον και τη μεταφορά του εμβρύου ή των εμβρύων στη μήτρα για την κυοφορία.

            Επιπλέον, η λήψη ενός μόνο σπερματικού κυττάρου από τους όρχεις ή την επιδιδυμίδα, που εισάγεται με τη μικρογονιμοποίηση (I.C.S.I.) κατευθείαν στο ωάριο, δίνει νέες δυνατότητες στην υπογονιμότητα των ανδρών[9].

            Τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορούν να σημειωθούν συνοπτικά:

α. Εξετάσεις στη σύζυγο.

β. Θεραπεία με ορμόνες στη γυναίκα.

γ. Προγραμματισμός και πρόβλεψη για την ωορρηξία.

δ. Συλλογή ωαρίων από τη γυναίκα.

ε. Συλλογή σπέρματος από το σύζυγο.

στ. Γονιμοποίηση ωαρίου και σπέρματος εργαστηριακά – invitro.

ζ. Καλλιέργεια των γονιμοποιημένων ωαρίων (48 ώρες).

η. Μεταφορά εμβρύου-εμβρύων στη μήτρα (μετά από 48 ώρες).

Επιμέρους μέθοδοι εξωσωματικής γονιμοποίησης

            Η εξωσωματική γονιμοποίηση (invitrofertilization). Στη μέθοδο αυτή απαιτείται η ρύθμιση της ωορρηξίας με χορήγηση φαρμάκων-ορμονών για τη μεγαλύτερη δυνατή παραγωγή ωαρίων κατά το μηνιαίο κύκλο της γυναίκας. Τα ωάρια που παράγονται λαμβάνονται, με βελόνα από τις ωοθήκες, είτε ενδομήτρια με υπέρηχο είτε με τη βοήθεια της λαπαροσκόπησης. Το ανδρικό σπέρμα συλλέγεται με αυνανισμό και, αφού επεξεργασθεί κατάλληλα, χρησιμοποιείται για τη γονιμοποίηση των ωαρίων. Τα γονιμοποιημένα ωάρια-έμβρυα παραμένουν για 40 ώρες σε κατάλληλο μίγμα στο εργαστήριο μέχρι να μεταφερθούν στην κοιλότητα της μήτρας. Συνήθως, μεταφέρονται και εμφυτεύονται 3 με 4 έμβρυα, αν και γονιμοποιούνται περισσότερα[10].

            Ενδοσαλπιγγική Μεταφορά των Γαμετών (εν. σπερματοζωαρίου και ωαρίου) – GameteIntrafallopianTubeTransfer (GIFT). Στη μέθοδο αυτή τα ωάρια και το σπέρμα συλλέγονται με το συνήθη τρόπο της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Οι γαμέτες (ωάριο και σπέρμα) όμως μεταφέρονται αμέσως με λαπαροσκόπηση στις σάλπιγγες, κοντά στις ωοθήκες, για να επιτευχθεί σε εκείνο το σημείο η γονιμοποίηση. Στην προσπάθεια αυτή, η γονιμοποίηση δεν λαμβάνει χώρα στο εργαστήριο, αλλά επιχειρείται οι γαμέτες των συζύγων, με τη μεταφορά τους στη σάλπιγγα, να γονιμοποιηθούν στο φυσικό τους περιβάλλον. Δεν έχουμε δηλαδή εξωσωματική γονιμοποίηση, αλλά υποβοηθούμενη ενδοσωματικά.

            Η μεταφορά του ζυγωτού στις Σάλπιγγες – ZygoteIntrafallopianTubeTransfer (ZIFT). Με τη μέθοδο αυτή μεταφέρεται το μονοκύτταρο ζυγωτό (γονιμοποιημένο ωάριο) στις σάλπιγγες μέσα σε 24 ώρες από τη γονιμοποίηση. Η δημιουργία του εμβρύου γίνεται στο εργαστήριο και ακολουθείται η συνηθισμένη μέθοδος λήψης σπέρματος και ωαρίου. Με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται η  εγκατάσταση του εμβρύου στις σάλπιγγες και τα ποσοστά επιτυχίας είναι αρκετά αυξημένα. Στην πραγματικότητα αποτελεί την κλασική μέθοδο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Από ιατρική άποψη ζυγωτό θεωρείται το γονιμοποιημένο ωάριο στην πρώιμη φάση του και ταυτίζεται ουσιαστικά με το έμβρυο.

            Η μεταφορά του προ-πυρηνικού Γαμέτη στις Σάλπιγγες – PronuclearStage  TubalTransfer (PROST). Η μέθοδος αυτή αποτελεί μια παραλλαγή της προηγούμενης μεθόδου[11], καθώς το γονιμοποιημένο ωάριο μεταφέρεται στις σάλπιγγες, όταν βρίσκεται σε κατάσταση πρίν από τη δημιουργία πυρήνα σ’ αυτό. Η ανάπτυξη του εμβρίου ακολουθεί τη φυσική σειρά και εξέλιξη μέσα στην κοιλότητα της μήτρας, όπου εγκαθίσταται μετέπειτα μόνο του.

            Η Συλλογή Ωαρίου κατά το Φυσικό Κύκλο και η Ενδομήτρια Γονιμοποίηση _ NaturalCycleRetrievalIntravaginalFertilization (NORIF). Το ωάριο συλλέγεται στη διάρκεια του φυσικού κύκλου της ωορρηξίας της γυναίκας, xωρίς τη xορήγηση ορμονών για τη δημιουργία υπερ-ωορρηξίας και το ωάριο τοποθετείται σε ειδικό φιαλίδιο μαζί με το σπέρμα. Το φιαλίδιο τοποθετείται στη μήτρα για διάστημα 48 ωρών, ώστε να λάβει χώρα η γονιμοποίηση στο φυσικό περιβάλλον της μήτρας. Το φιαλίδιο, κατόπιν, αποβάλλεται και το σχηματιζόμενο έμβρυο μεταφέρεται από μόνο του στη μήτρα[12].

            Υποζωνική Σπερματέγχυση (εν. στο ωάριο) – SubzonalInsemination (SUZI). Η μέθοδος αποτελεί μικροχειρουργκή επέμβαση, με την οποία με μικροένεση εισάγονται 4-8 σπερματοζωάρια στον εξωτερικό χώρο του ωαρίου (περιλεκιθικό) με σκοπό να επιτευχθεί η γονιμοποίηση ευκολότερα. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας, όπου τα σπερματοζωάρια εμφανίζουν χαμηλή κινητικότητα.

            Ενδοκυτταροπλασμική Εγχυση Σπέρματος (εν. στο ωάριο) – IntracytoplasmicSpermInjection (ICSI). Ακολουθείται η ίδια διαδικασία για τη συλλογή σπέρματος και ωαρίου με το συνήθη τρόπο. Με μικροχειρουργική διαδικασία το σπέρμα εισάγεται με μικροένεση απευθείας στο ωάριο. Μετά τη γονιμοποίηση το ζυγωτό μεταφέρεται στη μήτρα.

            Λήψη πρώιμου σπέρματος από τις σπερματίδες. Η μέθοδος αναφέρεται στους άνδρες που έχουν αδυναμία παραγωγής σπέρματος στους όρχεις (σπερματίδων), που περιέχουν γενετικό υλικό. Ο πυρήνας των κυττάρων αυτών περιέχει τις βασικές πληροφορίες γενετικής του πατέρα και μετά από κατάλληλη επεξεργασία στο εργαστήριο τοποθετείται στο ωάριο.

           

            Εξωσωματική γονιμοποίηση με δανεικό ή κατεψυγμένο ωάριο. Στις τελευταίες ανακαλύψεις που καταγράφονται ανήκει και η  επίτευξη εγκυμοσύνης και κύησης από κατεψυγμένα ωάρια[13]. Η σημαντική αυτή ανακάλυψη έρχεται να προστεθεί στις καθημερινές προσπάθειες που καταβάλλουν οι επιστήμονες για την αρτιότερη – σύμφωνα με την ιατρική δεοντολογία – εφαρμογή των μεθόδων εξωσωματικής γονιμοποίησης.

                        Η δανεική μητρότητα εφαρμόζεται σε συνδυασμό με την εξωσωματική γονιμοποίηση στην προσπάθεια απόκτησης τέκνων από στείρα ζευγάρια, όταν η σύζυγος έχει την ικανότητα σύλληψης, αλλά δεν μπορεί να κυοφορήσει το έμβρυο.

            Σε τρείς κυρίως συνδυασμούς κατατάσσονται οι περιπτώσεις της δανεικής μητρότητας:

α. Η δανεική μητέρα λαμβάνει το σπέρμα και το ωάριο από τους συζύγους (ομόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση), κυοφορεί και παραδίδει το παιδί μετά τη γέννησή του.

β. Η δανεική μητέρα λαμβάνει σπέρμα από το σύζυγο, που αποτελεί και τον κοινωνικό πατέρα του, αλλά προσφέρει το ωάριό της.

γ. Η δανεική μητέρα λαμβάνει το σπέρμα δότη και προσφέρει το ωάριό της και κυοφορεί. Το παιδί, ωστόσο, δεν έχει γενετική σχέση με τους κοινωνικούς γονείς.

            Ο όρος ευγονική πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1883 από τον FrancisGalton και αποτέλεσε την απαρχή για κυβερνητικά προγράμματα στειρώσεων για την εξάλειψη των ακατάλληλων κληρονομικών χαρακτηριστικών[14]. Με την ευγονική επιδιώκεται η αύξηση της συχνότητας ορισμένων καλών ή επιθυμητών κληρονομικών χαρακτηριστικών, για να βελτιωθεί το ανθρώπινο είδος με τη χρήση μεθόδων γενετικής διαχείρισης[15].

Νομικό πλαίσιο

           Στην Ελλάδα οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολλά χρόνια, ενώ από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 λειτουργούν και τράπεζες σπέρματος. Αναπόφευκτο ήταν να δημιουργηθεί η αντίστοιχη νομολογία, η οποία θα ρυθμίζει το όλο νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα δραστηριοποιείται η ανάπτυξη αυτών των νέων τεχνολογιών.

            Ο νόμος 3089/2002 (ΦΕΚ Α 327/2-12-2002) με τίτλο «Ιατρική υποβοήθηση στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή» θέτει τις πρώτες βάσεις με δημιουργία καινούργιων άρθρων σε υφιστάμενα άρθρα του Αστικού Κώδικα καθώς και του κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Καθορίζεται λοιπόν γενικά με αυτό τον νόμο το πλαίσιο της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, απαγορεύοντας την ανθρώπινη αναπαραγωγή με κλωνοποίηση. Σημεία όπου δίνονται σαφείς διευκρινίσεις είναι τα ηλικιακά και χρονικά όρια, οι περιπτώσεις συγγένειας πιθανού τρίτου δότη, το δικαίωμα προσβολής της μητρότητας από την παρένθετη μητέρα, όπως και ο αποκλεισμός της δικαστικής αναγνώρισης πατρότητος τρίτου δότη, ακόμα και αν γίνει γνωστή η ταυτότητα του εκ των υστέρων.

            Με τον νόμο 3305/2005 (ΦΕΚ Α΄ 17/27-1-2005) με τίτλο «Εφαρμογή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής», γίνεται μια πιο ολοκληρωμένη ποσπάθεια για να αποκτήσει η Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (Ι.Υ.Α.) ένα σαφές νομοθετικό πλαίσιο. Σύμφωνα με το άρθρο 2, παράγραφο 3, «Επιτρέπεται η έρευνα στα ανθρώπινα γονιμοποιημένα ωάρια υπό ειδικές προϋποθέσεις που ορίζονται στα άρθρα 11 και 12. Απαγορεύεται η κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς, η δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων και η επιλογή φύλου, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο».  Άρα λοιπόν κατοχυρώνονται όλες οι μέθοδοι, η έρευνα με κάθε τύπου ιστό ή γενετικό υλικό, η κρυοσυντήρηση, ενώ απαγορεύονται η ανθρώπινη αναπαραγωγή με κλωνοποίηση (όπως αναφέρει και ο νόμος 3089/2002) και η δημιουργία χιμαιρών και υβριδίων. Στις μεθόδους που επιτρέπονται,  καθορίζονται χρονικά και άλλα όρια τα οποία σχετίζονται π.χ. με την αναπαραγωγική ηλικία των γονέων και των δοτών

Οι Βασικές αρχές της υπάρχουσας νομοθεσίας είναι:

  • Οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι καθ’ όλα νόμιμοι και επιτρέπονται για τη γυναίκα μέχρι το πεντηκοστό έτος της ηλικίας της, καθώς αυτό θεωρείται το όριο για φυσική ικανότητα αναπαραγωγής.
  • Επιτρέπεται η δωρεά ωαρίων και σπέρματος, απαιτείται όμως και η έγγραφη συναίνεση του ή της συζύγου ή συντρόφου.
  • Επιτρέπεται η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση με τη συναίνεση των ενδιαφερόμενων προσώπων για να διαγνωσθεί αν τα γονιμοποιημένα ωάρια είναι φορείς γενετικών ανωμαλιών.
  • Απαγορεύεται η επιλογή φύλου, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο.
  • Απαγορεύεται η κλωνοποίηση για αναπαραγωγικούς σκοπούς.
  • Επιτρέπεται η κρυοσυντήρηση γενετικού υλικού ή γονιμοποιημένου ωαρίου.
  • Επιτρέπεται η παρένθετη μητρότητα. Δηλαδή η περίπτωση κατά την οποία μια γυναίκα κυοφορεί και γεννά ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση με χρήση ωαρίου ξένου προς την ίδια, για λογαριασμό μιας άλλης γυναίκας, η οποία επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους. Η γυναίκα που θα κυοφορήσει το παιδί θα πρέπει να έχει υποβληθεί σε ιατρικές και ψυχολογικές εξετάσεις. Δεν θα πρέπει να υπάρχει οικονομική συναλλαγή εκτός από τα έξοδα της γυναίκας που θα κυοφορήσει για εξετάσεις, απώλεια εργασίας κλπ. Για την όλη διαδικασία απαιτείται ειδική δικαστική άδεια.
  • Οι μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ιδρύονται και λειτουργούν με άδεια του αρμόδιου φορέα μετά από σύμφωνη γνώμη της Αρχής, η οποία ελέγχει αν πληρούνται οι νόμιμες προϋποθέσεις. Για όποιες παραβάσεις θέτει διοικητικές και ποινικές κυρώσεις.
  • Θέτει όρια ηλικίας για τους δότες σπέρματος (νεότεροι από 40 ετών) και τις δότριες ωαρίων (νεότερες των 35 ετών).
  • Ανύπαντρες γυναίκες μπορούν να αποκτήσουν παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.
  • Οι δότες υποβάλλονται υποχρεωτικά σε κλινικό και εργαστηριακό έλεγχο και δεν γίνονται δεκτοί αν πάσχουν από κληρονομικά, γενετικά ή μεταδοτικά νοσήματα. Δεν επιτρέπεται η χρήση νωπού σπέρματος από τρίτο δότη. Από δότη επιτρέπεται η χρήση μόνο κατεψυγμένου σπέρματος.

            Πολύ σημαντική είναι η σύσταση της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Ε.Α.Ι.Υ.Α)[16], η οποία έχει ως αποστολή την εποπτεία της εφαρμογής των νόμων 3089/2002 και 3305/2005, καθώς και την ενάσκηση αρμοδιοτήτων που της ανατίθενται κάθε φορά.

                                    Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 5 «Μέσα σε δώδεκα (12) μήνες από την έναρξη λειτουργίας της, η Αρχή εισηγείται στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης την έκδοση των προεδρικών διαταγμάτων που προβλέπονται από τα άρθρα 16 παράγραφος 4, 17 παράγραφος 5 και 28 παράγραφος 1, καθορίζει τα στοιχεία των εντύπων ενημέρωσης και έγγραφης συναίνεσης που προβλέπονται στο άρθρο 5 παράγραφος 3, καθώς και τον τρόπο ελέγχου των Μ.Ι.Υ.Α. και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης που προβλέπεται στο άρθρο 20 παράγραφος 1α».

 Ο νόμος 3305/2005 επίσης προβλέπει την έκδοση των αναγκαίων προεδρικών διαταγμάτων (π.δ.), τα οποία θα αφορούν τον καθορισμό

·         των προϋποθέσεων για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (άρθρο 16, παρ. 4)

·         των προϋποθέσεων για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Τράπεζας Κρυοσυντήρησης (άρθρο 17, παρ. 5). των προϋποθέσεων για την κάλυψη από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς

·         των δαπανών εφαρμογής των μεθόδων Ι.Υ.Α. και των συναφών τεχνικών, καθώς και για την κάλυψη των ανασφάλιστων δικαιούχων από το πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας (άρθρο 28, παρ. 1 και 2). [17]

Ο νόμος κινείται στη σωστή κατεύθυνση επίλυσης και νομιμοποίησης μιας δημιουργηθείσας καταστάσεως, ώστε οι πολίτες να μπορούν μέσα σε σαφές πλαίσιο να κάνουν τις επιλογές τους.

            Σύμφωνα με δημοσίευμα στην εφημερίδα «Ελεύθερο Τύπο» της Κυριακής 21-10-07, ο αριθμός των τραπεζών παρέμενε άγνωστος για έναν παράλογο λόγο: «ο αρμόδιος φορέας – η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής – δεν έχει γραμματειακή υποστήριξη! Ολα όσα αφορούν τις τράπεζες σπέρματος ρυθμίζονται με το νόμο 3305/2005, που ορίζει, μεταξύ άλλων, ότι η ανεξάρτητη Αρχή που έχει ιδρυθεί έχει ως υποχρέωση να καταγράψει τις μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και τις τράπεζες γενετικού υλικού, μεταξύ των οποίων, βέβαια, και τις τράπεζες σπέρματος. «Αυτή η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς η Αρχή δεν είχε και δεν έχει την απαραίτητη στελέχωση και υλικοτεχνική υποδομή. Ως εκ τούτου δεν υπάρχει εθνικό μητρώο των τραπεζών και άρα κανείς δεν ξέρει πόσες ακριβώς είναι. Η Εθνική Αρχή έχει ζητήσει να δηλωθούν, αλλά για να γίνει επακριβής καταγραφή και επεξεργασία των στοιχείων απαιτείται γραμματειακή υποστήριξη, την οποία δεν έχουμε μέχρι και σήμερα. Ελπίζουμε ότι ο υπουργός Υγείας θα μας στηρίξει, διαφορετικά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα», εξηγεί ο αναπληρωτής πρόεδρος της Εθνικής Αρχής και πρόεδρος της Συνομοσπονδίας Εταιρειών Γονιμότητας (IFFS) κ. Βασίλης Ταρλατζής, καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

            Δυο χρόνια δηλαδή μετά την δημοσίευση του νόμου 3305/2005 δεν είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία εφαρμογής του. Ακολούθησε η έκδοση του π.δ. υπ’ αριθμ. 26/2008 (ΦΕΚ Α΄ Αρ. Φύλλου 51/24-3-2008) με θέμα: «Εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την οδηγία 2004/23/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 31.3.2004 για τη θέσπιση προτύπων, ποιότητας και ασφάλειας για τη δωρεά, την προμήθεια, τον έλεγχο, την επεξεργασία, τη συντήρηση, την αποθήκευση και τη διανομή ανθρώπινων ιστών και κυττάρων (EEL102/7.4.2004) και τις συναφείς προς αυτήν οδηγίες 2006/17/ΕΚ (EEL 38/9.2.2006) και 2006/86/ΕΚ (EEL294/25.10.2006).» Το π.δ. ήταν απαραίτητο στην δημιουργία και εναρμόνιση νομοθετικού πλαισίου σε πολύ λεπτομεριακό επίπεδο. Καθορίζει ακόμα και απαραίτητες εξετάσεις για υποψήφιους δότες και διάφορες φόρμες-πρωτόκολλα διασφάλισης ποιότητος, ώστε να μπορεί να γίνει έλεγχος και διακίνηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το π.δ. χαρακτηρίζεται από σοβαρότητα και επιστημονικό βάθος.

             Με ανακοίνωση της η Ε.Α.Ι.Υ.Α. με ημερομηνία 22-12-2008 αναφέρει: «Η Εθνική Αρχή Ι.Υ.Α. πληροφορεί το κοινό ότι έχει ήδη καταθέσει στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης την οριστική Εισήγησή της για το Προεδρικό Διάταγμα που προβλέπεται στα άρθρα 16 και 17 του ν.3305/2005, σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας Μονάδων ΙΥΑ και Τραπεζών Κρυοσυντήρησης. Στην εισήγηση αυτή έχουν συμπεριληφθεί, κατόπιν μακράς συνεργασίας, οι παρατηρήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του Υπουργείου (Διεύθυνση Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας, Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών). Τέλος, η εισήγηση λαμβάνει υπόψη τις διατάξεις του Π.Δ. 26/2008, με το οποίο ενσωματώθηκαν στην εθνική νομοθεσία οι τρεις Ευρωπαϊκές Οδηγίες περί «Ιστών και Οργάνων». Με την κατάθεση της εισήγησης αυτής, η Αρχή εξαντλεί τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τον ν.3305/2005 επί του θέματος, η δε περαιτέρω πορεία του νομοθετήματος εξαρτάται πλέον από την πολιτική ηγεσία.»

            Με νέα ανακοίνωση-διαμαρτυρία  στις 24-6-2010 η Ε.Α.Ι.Υ.Α αναφέρει: «Στην τελευταία συνεδρίασή της, η ολομέλεια της Αρχής έκανε δεκτό ομοφώνως ένα κείμενο διαμαρτυρίας και ένα γενικό κείμενο θέσεων, προς ενημέρωση του κοινού». Η διαμαρτυρία απευθυνόταν προς τον «πρόεδρο και μέλη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας» και είχε Αρ. πρωτ.: οικ 44/24-6-2010. Το κείμενο της διαμαρτυρίας συνοδευόταν από «κείμενο έκφρασης θέσεων της Ε.Α.Ι.Υ.Α. (Μάιος 2010)» το οποίο περιείχε «Διαπιστώσεις για την ελληνική πραγματικότητα – Συνέπειες από την ελλειπή εφαρμογή του ν. 3305/2005» και θέσεις για το τι μπορεί να κάνει η Ε.Α.Ι.Υ.Α.. Προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον το κείμενο των συνεπειών σύμφωνα με το οποίο:

      «Ο ν. 3305, παρά τις καλές προθέσεις του νομοθέτη, εφαρμόζεται ελλιπέστατα, λόγω του ότι καθυστερεί η δημοσίευση των π.δ. και επίσης λόγω της απουσίας στελέχωσης της Αρχής. Οι συνέπειες είναι:

  • η παραπομπή ασθενών για εξωσωματική γονιμοποίηση χωρίς αυστηρά κριτήρια επιλογής και

      χωρίς να ακολουθούνται οι κανόνες της βέλτιστης πρακτικής,

  • η πραγματοποίηση χειρουργικών επεμβάσεων χωρίς την απαραίτητη τεκμηρίωση και με αμφίβολο ουσιαστικό όφελος για τους υπογόνιμους ασθενείς,
  •  η ανεξέλεγκτη παραπομπή για διαγνωστικές εξετάσεις χωρίς ενδείξεις,
  •  η κατασπατάληση πόρων των ασφαλιστικών ταμείων από την αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων της ΙΥΑ,
  •  η ενδεχόμενη παράνομη και κατευθυνόμενη συνταγογράφηση φαρμάκων,
  •  η υπέρμετρη αύξηση των πολυδύμων κυήσεων,
  •  η διατήρηση του κόστους σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, με συνέπεια μεταξύ άλλων την καθυστέρηση δημιουργίας οικογένειας,
  •  η δημιουργία κυκλωμάτων με οικονομικά κίνητρα και σκοπό τη διακίνηση ωαρίων, σπερματοζωαρίων και δοτών αυτών, έναντι υψηλού ανταλλάγματος, κατά παράβαση των κανόνων που έχει θεσπίσει η Αρχή,
  •  η εκμετάλλευση δοτριών ωαρίων νεαρής ηλικίας

            Επομένως μέχρι τον Ιούνιο 2010 το θέμα της Ι.Υ.Α. ήταν εκτός νομικού πλαισίου λόγω της μη ολοκλήρωσης της νομοθετικής διαδικασίας και της αδυναμίας της Ε.Α.Ι.Υ.Α.  για τους λόγους που προαναφέρθησαν να ολοκληρώσει το έργο της. Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία γεγονός που μας προβληματίζει ιδιαίτερα.

            Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «η Αυγή» με ημερομηνία 20-1-2011 «εκρεμεί ακόμα το Π.Δ. για την κάλυψη από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς των δαπανών για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» Πιο αναλυτικά το δημοσίευμα αναφέρει:

«Παρ’ ότι έχει ψηφιστεί από το 2005 νόμος ο οποίος παραπέμπει σε προεδρικό διάταγμα την κάλυψη από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς των δαπανών εφαρμογής των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, εντούτοις τα ζευγάρια εξακολουθούν να βάζουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να καλύψουν τα έξοδα μιας εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Σύμφωνα με πηγές του υπουργείου Υγείας «έχει διατυπωθεί το σχετικό αίτημα στο Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας και αναμένεται η γνώμη του για την πλήρη κάλυψη των δαπανών των τριών πρώτων προσπαθειών». Ψάξαμε στο διαδίκτυο για το θέμα αυτό. Βρήκαμε ένα π.δ. που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2009 από την κ. Πετραλιά και έμενε να υπογραφεί και από τους συναρμόδιους υπουργούς. Αυτό δεν έγινε ποτέ διότι στις 4-10-2009 έγιναν εθνικές εκλογές. Βρήκαμε επίσης μια είδηση τον Ιούνιο του 2010 που έλεγε ότι είναι έτοιμο το Προεδρικό διάταγμα για την εξωσωματική αλλά εκκρεμεί η εφαρμογή του γιατί δεν έχει υπογραφεί από τον κ. Παπακωνσταντίνου. Δεν βρήκαμε τελικά εγκεκριμένο π.δ.»[18]

            Σε συνδιασμό με τις συνέπειες από την ελλιπή εφαρμογή του ν. 3305/2005 που προαναφέρθηκαν από την Ε.Α.Ι.Υ.Α. συμπεραίνουμε ότι ο χώρος της Ι.Υ.Α. αφήνει πολλά περιθώρια σε πιθανές ανεξέλεγκτες καταστάσεις, τόσο σε επίπεδο ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών όσο και οικονομικής εκμετάλλευσης διαφόρων μορφών.

KONICA MINOLTA DIGITAL CAMERAΚανονική Θεώρηση

            Ο δεύτερος κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου (Μ.Β. 2) είναι σαφής στο πώς αντιμετωπίζουν οι κανόνες την εμβρυοκτονία: «Η φθείρασα κατ’ επιτήδευσιν, φόνου δίκην υπέχει ακριβολογία δε εκμεμορφωμένου και ανεξεικονίστου παρ’ ημίν ούκ έστιν ενταύθα γαρ εκδικείται ου μόνον το γεννηθησόμενον, αλλά και αυτή η εαυτή επιβουλεύσασα, διότι ως επί το πολύ εναποθνήσκουσι ταις τοιαύταις επιχειρήσεσιν αι γυναίκες. Πρόσεστι δε τούτω και η φθορά του εμβρύου, έτερος φόνος κατά γε την επίνοιαν των ταύτα τολμώντων. Δεί μέντοι μή μέχρι της εξόδου παρατείνειν αυτών την εξομολόγησιν, αλλά δέχεσθαι μεν μετά το μέτρον των δέκα ετών, ορίζειν δε μη χρόνω αλλά τρόπω της μετανοίας την θεραπείαν»[19].

            Ο ανωτέρω κανόνας αρχικά αναφέρει πρόθεση. Δηλαδή αναγνωρίζει ότι μπορεί το έμβρυο να υποστεί ακούσια φθορά. Ισχύει λοιπόν και εδώ ο διαχωρισμος εκουσίου και ακουσίου φόνου όπως έχουμε παρατηρήσει και σε άλλους κανόνες που ασχολούνται με τον φόνο. Επομένως εκκλησιαστικό έγκλημα εμβρυοκτονίας, δηλαδή φόνου, στοιχειοθετείται μόνο στην περίπτωση της προθέσεως.

            Κατόπιν αναφέρεται στην κατάσταση του εμβρύου: «εκμεμορφωμένου και ανεξεικονίστου». Στην φάση της εμβρυογένεσης το έμβρυο δεν αποκτά αμέσως τα ανθρώπινα ανατομικά χαρακτηριστικά, αλλά μέσω των διαφόρων σταδίων που προκύπτουν από τις αλλεπάλληλες κυτταρικές διαιρέσεις, μορφοποιείται μέχρι την.. εβδομάδα. Από την στιγμή που ο κανόνας σαφώς δεν κάνει διάκριση μεταξύ εκμεμορφωμένου κα ανεξεικονίστου, ορίζουμε ως αρχή της ανθρώπινης ζωής την στιγμή της σύλληψης. Ο Μέγας Βασίλειος ως γνωστόν κατείχε ιατρικές γνώσεις[20], οπότε είχε υπόψιν του τα ανατομικά και μορφολογικά δεδομένα του εμβρύου, ώστε να προβεί στην εν λόγω διευκρίνηση[21].

            Επειδή πολλές φορές κατά την εκτρωτική διαδικασία πέθαινε όχι μόνο το έμβρυο, αλλά και η μητέρα, το επιτίμιο του φόνου ισχύει ακόμα και για αυτούς που βοηθούν ή εκτελούν την έκτρωση. Δεν προτείνει το επιτίμιο ακοινωνησίας να παρατείνεται μέχρι την στιγμή της εξόδου, αλλά ορίζει το μέτρο των δέκα ετών, εάν η μετάνοια βιώνεται με τον κατάλληλο τρόπο.

            Ο Μ.Β. 8 αναφέρεται την διάκριση της εκουσίου και ακουσίου πράξεως. Ο κανόνας στο τέλος του αναφέρει: «και οι τοίνυν τα αμβλωθρίδια διδούσαι φάρμακα, φονεύτριαι εισί και αυταί και αι δεχόμεναι τα εμβρυοκτόνα δηλητήρια»[22]. Ακόμα και η προπαρασκευή του εκκλησιαστικού εγκλήματος της εμβρυοκτονίας λαμβάνεται ως φόνος.

            Ομοίως και ο ΣΤ΄91 (ΣΤ Οικουμενική Σύνοδος) αναφέρει: «Τας τα αμβλωθρίδια διδούσας φάρμακα. και τας δεχομένας τα εμβρυοκτόνα δηλητήρια τω του φονέως επιτιμίω καθυποβάλλονται»[23]. Ο ανωτέρω κανόνας βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τον Μ.Β. 8.

            Κατ’ επέκταση, η αμέλεια προς τα νεογνά που μπορεί να οδηγήσει στον θάνατό τους, επιφέρει το επιτίμιο του φόνου. Σύμφωνα με τον Μ.Β. 33: «Η γυνή η δια της οδού κυήσασα και αμελήσασα του κυήματος,

 τω του φονέως εγκλήματι υποκείσθω»[24]. Επ’ αυτού ο Μ.Β. 52 αναφέρει: «Η του κυήματος κατά την οδόν αμελήσασα, ει μεν δυναμένη περισώσασθαι κατεφρόνησεν, ή συγκαλύψειν εντεύθεν την αμαρτίαν νομίζουσα, ή και όλως θηριώδει και απανθρώπω λογισμώ χρησαμένη, ως επί φόνω κρινέσθω ει δε ουκ ηδυνήθη περιστείλαι, και δι’ ερημίαν και απορίαν των αναγκαίων διεφθάρη το γεννηθέν, συγγνωστή η μήτηρ»[25]. Ο ένας κανόνας συμπληρώνει τον άλλο ώστε να γίνει σαφής διάκριση της προθέσεως της μητέρας, αλλά και των δυνατοτήτων που της παρείχε το πιθανόν αντίξοο περιβάλλον σχετικά με τις ανάγκες επιβίωσης του νεογνού.

            Ο Αγκ. 21 (Σύνοδος Αγκύρας) αναφέρει: «Περί των γυναικών των εκπορνευουσών και αναιρουσών τα γεννώμενα, και σπουδαζουσών φθόρια ποιείν, ο μεν πρότερος όρος μέχρις εξόδου εκώλυσε, και τούτω συντίθενται. Φιλανθρωπότερον δε τι ευρόντες, ωρίσαμεν δεκαετή χρόνο, κατά τους βαθμούς τους ωρισμένους πληρώσαι»[26]. Το επιτίμιο που ορίζει είναι δέκα έτη σε αντίθεση με πρότερο όρο που ορίζει μέχρι της εξόδου (δηλ. μέχρι της επιθανάτιας κλίνης). Η συντόμευση του επιτιμίου σχετίζεται με τον Αγκ. 22 σύμφωνα με τον οποίο: «Περί εκουσίων φόνων, υποπιπτέτωσαν μεν, του δε τελείου εν τω τέλει του βίου καταξιούσθωσαν»[27], δηλ. να μεταλαμβάνουν μόνο στο τέλος της ζωής τους. Ακολούθως ο Αγκ. 23 αναφέρει: «Επί ακουσίων φόνων, ο μεν πρότερος όρος εν επταετία κελεύει του τελείου μετασχείν κατά τους ωρισμένους βαθμούς, ο δε δεύτερος, τον πενταετή χρόνον πληρώσαι»[28]. Συντομεύεται λοιπόν το επιτίμιο στα πέντε χρόνια στην περίπτωση ακουσίου φόνου.

            Υπαρχουν και δύο κανόνες του Αγ. Ιωάννου του Νηστευτού οι οποίοι δεν είναι αναγνωρισμένοι από Οικουμενική Σύνοδο, συμπεριλαμβάνονται όμως στις Κανονικές Συλλογές. Ο Ιω. Ν. 21 αναφέρει: «Τας φθείρουσας τα έμβρυα κατ’ επιτήδευσιν, και τας διδούσας και τας λαμβάνουσας φάρμακα ώστε αμβλωθρίσαι, και άωρα τα βρέφη εκπεσείν, φόνου δίκην υπέχειν εν τω β΄και η΄. Κανόνι φησίν ο μέγας Βασίλειος. Ήμείς δε μέχρις ετών πέντε ή και τριών το πλείστον οικονομείσθαι ταύτας οριζόμεθα»[29] και ο Ιω. Ν. 22 αναφέρει: «Η δε ακουσίως το βρέφος αποβαλούσα, εις εν έτος την επιτίμησιν δέχεται»[30]. Οι ανωτέρω κανόνες συντομεύουν τον χρόνο των επιτιμίων σε τρία και ένα χρόνο, για την εκούσια και ακούσια εμβρυοκτονία αντίστοιχα.

            Η προστασία της ζωής του εμβρύου αλλά και η αυτοτέλεια αυτού ως ανθρώπινου οργανισμού αποδεικνύεται και από τον Νεοκ. 6, σύμφωνα με τον οποίο: «Περί κυοφορούσης, ότι δει φωτίζεσθαι, οπότε βούλεται, ουδέν γαρ εν τούτω κοινωνεί η τίκτουσα τω τικτωμένω, δια το εκάστου ιδίαν την προαίρεσην την επί τη ομολογία δείκνυσθαι»[31]. Εαν το κυοφορούμενο έμβρυο ήταν μέρος της εγγύου, τότε θα έπρεπε να συμβαπτίζεται με αυτήν. Η εναντίωση του προβάλλεται σε αυτόν τον κανόνα αποδεικνύει ότι το έμβρυο έχει δική του υπόσταση, ξεχωριστή από της μητέρας, όχι μόνο κατά την ψυχή, αλλά και κατά το σώμα, καθώς προήλθε από σύζευξη γαμετών πατρικής και μητρικής προελεύσεως και ουσιαστικά δεν έρχεται σε επαφή με την μητέρα (το αίμα της εγκύου, π.χ. δεν αναμιγνύεται με το αίμα του εμβρύου). Βυζαντινές διατάξεις όπως η ι΄ διάταξη του γ΄ τίτλου του μα΄ βιβλίου και η κστ΄ διάταξη του ιστ΄ τιτλου του ν΄ βιβλίου (παρά Φωτίων τίτλος δ΄, κεφ. ι΄) ρητώς ορίζουν ότι το κυοφορούμενο δεν είναι μέρος της μητρός, αλλά νοείται άλλος οργανισμός μέσα σε άλλον[32].

Θέσεις της Εκκλησία της Έλλάδος

            Η Εκκλησία της Ελλάδος με το Εγκύκλιο Σημείωμα υπ’ αριθμ. 307/219/19-1-2006 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εκκλησία», τεύχος Φεβρουαρίου 2006 με τίτλο «Θέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος επί του θέματος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής», προβάλλει τις βασικές της θέσεις απέναντι στο εν λόγω ζήτημα. Το Εγκύκλιο Σημείωμα απευθυνόταν «Προς την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών και τας Ιεράς Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος» Το κείμενο των θέσεων απαρτίζεται από 15 κεφάλαια με συνολικά 82 παραγράφους. Το σημείωμα είναι εκτενές και καλύπτει όλες τις θεολογικές πτυχές του ζητήματος. Κατά την ανάλυση του κειμένου εντοπίσαμε τα σημεία εκείνα που σχετίζονται με το Κανονικό Δίκαιο, καθώς η εις βάθος ανάλυση των θέσεων θα αποτελούσε από μόνη της αυτόνομο και ολοκληρωμένο θέμα πιθανής μελλοντικής εργασίας.

            Η παράγραφος 8 αναφέρει: «Η γονιμοποίηση μαζί με την βιολογική ζωή και οντότητα, προσδίδει στον άνθρωπο την ύπαρξη, το είναι, την ψυχή»[33]. Επίσης η παράγραφος  9 αναφέρει: «η ψυχή δεν εγκαθίσταται στο σώμα, αλλά είναι σύμφυτη με αυτό. Μαζί με το σώμα γεννιέται και η ψυχή»[34]. Ακολούθως η παράγραφος 10 αναφέρει: «κάθε άνθρωπος που συλλαμβάνεται, έχει μεν αρχή αλλά δεν έχει τέλος. Η αρχή,  σύλληψη του κάθε ανθρώπου αποτελεί για την Ορθόδοξη Εκκλησία ένα γεγονός μοναδικής σπουδαιότητος»[35]. Η παράγραφος 27 αναφέρει: «από άκρας συλλήψεως το έμβρυο δεν είναι απλά γονιμοποιημένο ωάριο, είναι τέλειος άνθρωπος κατά την ταυτότητα και διαρκώς τελειούμενος κατά την φαινοτυπική έκφραση και οργάνωση»[36]. Η παράγραφος 28 αναφέρει: «η αρχή της βιολογικής ζωής στον άνθρωπο ταυτίζεται με ένα μοναδικής και ανεπανάληπτης σπουδαιότητος γεγονός, την γέννηση μιας νέας ψυχής»[37]. Οι θέσεις αυτές είναι απόλυτα ταυτισμένες με τον 2ο κανόνα του Μεγάλου Βασιλείου,  όπως έχουμε αναλύσει ανωτέρω. Το γεγονός λοιπόν της γονιμοποιήσεως και της δημιουργίας του ζυγωτού κυττάρου με οποιονδήποτε τρόπο στοιχειοθετεί την έναρξη της ζωής του ανθρώπου ως ψυχοσωματική οντότητα, όπως αυτή ορίζεται στην ανθρωπολογία της Εκκλησίας μας.

            Η παράγραφος 16 αναφέρει: «Η υπογονιμότητα όμως ενίοτε αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα της φύσης, ώστε να μην επιβαρύνονται άνθρωποι που δύσκολα θα μπορούσαν να σηκώσουν το βάρος της τεκνογονίας. Συχνά όταν τέτοιοι άνθρωποι επιμένουν και αποκτούν παιδιά, κληρονομούν και ανεπίλυτα προβλήματα»[38]. Σε αντίθεση με την Π.Δ., πουθενά στην Κ.Δ. η ατεκνία δεν αντιμετωπίζεται ως όνειδος, ούτε υπάρχει Ι.Κ. που να τιμωρεί την ατεκνία ή να επιβάλλει την τεκνοποίηση, δημιουργώντας ταυτόχρονα το αντίστοιχο ποινολόγιο. Με αυτό τον τρόπο η υπογονιμότητα εντάσσεται στο πλαίσιο της Θείας Πρόνοιας.

            Σχετικά με την πνευματική κατάσταση του ανθρώπου αναφέρει: «Όπως η σωματική ολοκλήρωση ενός ανθρώπου απαιτεί μια πολύμηνη βιολογική προετοιμασία, την κύηση, κατ΄ανάλογο τρόπο και η διαδικασία εκδηλώσεως της ψυχής του έχει διάρκεια, αρχίζει με την σύλληψη για να ολοκληρωθεί στη συνέχεια. Όσο προχωρεί η διαδικασία βιολογικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου, τόσο αυξάνει και ο βαθμός φανέρωσης των λειτουργιών της ψυχής. Κατά τον άγιο Θεολόγο Γρηγόριο, καθώς το σώμα αυξάνει και τελειοποιείται, όλο και περισσότερο ξεχύνεται η σοφία, η σύνεση και η αρετή της ψυχής»[39]. Περί ωριμότητος και τελειοποιήσεως των τέκνων ομιλεί ο Καρθ. 35, σύμφωνα με τον οποίο οι επίσκοποι και οι κληρικοί δεν πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να γίνονται αυτεξούσια με μια πράξη χειραφετήσεως, αν δεν έχουν στοιχεία ότι τους το επιτρέπει αυτό η συμπεριφορά και η ηλικία τους. Άρα συνηγορεί ο κανόνας στην σταδιακή ψυχοσωματική ολοκλήρωση[40].

            Στις παραγράφους 30, 31 και 32 παρουσιάζονται αγιογραφικές αναφορές σε γεγονότα συλλήψεως και οι εορτασμοί τούτων των γεγονότων όπως το μυστήριον της συλλήψεως του Κυρίου κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου (25 Μαρτίου) και η σύλληψη του Προδρόμου (23 Σεπτεμβρίου). Αποδεικνύεται έτσι η αρχή της ζωής του ανθρώπου με το γεγονός της συλλήψεως μέσω της Κ.Δ. και της λειτουργικής παραδόσεως.

            Η παράγραφος 35 αναφέρει: «σκοπός της ύπαρξης του εμβρύου πρέπει να είναι μόνον η ζωή και ποτέ ο πειραματισμός (πειραματικό έμβρυο), το περίσσευμα (πλεονάζοντα έμβρυα) ή η αναμονή σε συνθήκες κατάψυξης (κατεψυγμένα έμβρυα)»[41]. Με αυτή την θέση καθορίζεται το δικαίωμα στην ζωή που πρέπει να έχει το έμβρυο. Από αυτή την θέση, όπως θα δούμε παρακάτω, δημιουργείται η βασική υπόθεση αντιμετωπίσεως των διαφόρων τεχνικών που εφαρμόζονται στο πεδίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

            Η παράγραφος 37 γ) αναφέρει: «Το γεγονός ότι η γονιμοποίηση γίνεται εκτός του μητρικού σώματος και απουσία των γονέων δημιουργεί απεριόριστες επιλογές μη φυσικών και ηθικώς υπόπτων γονιμοποιήσεων με όσα αυτές συναφή προβλήματα συνεπάγονται»[42]. Η Εκκλησία πρώτη το 2006 θίγει συνέπειες που δυστυχώς θα επιβεβαιώσει το 2010 η Ε.Α.Ι.Υ.Α.[43]

            Οι παράγραφοι 39, 40 και 41 αναφέρουν: «Άμεση συνέπεια της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι η δημιουργία “πλεοναζόντων εμβρύων”. Η εκκλησία αρνείται τον όρο αυτόν, γιατί δεν μπορεί να δεχθεί ότι υπάρχουν περισσευούμενοι άνθρωποι, την τύχη των οποίων μάλιστα καθορίζουν κάποιοι τρίτοι […] Τα ατυχώς αποκαλούμενα «πλεονάζοντα έμβρυα» διατηρούνται εν καταψύξει είτε προς μελλοντική χρήση από τους φυσικούς γονείς, είτε προς δανεισμό σε άλλους «γονείς», είτε για επιτέλεση επ’ αυτών πειραμάτων, είτε για να αποτελέσουν εργαστήρια οργανογενέσεως για την κάλυψη μεταμοσχευτικών αναγκών, είτε τέλος για να καταστραφούν. Τίποτε από όλα αυτά βέβαια η Εκκλησία δεν δύναται να επευλογήσει […] Για παράδειγμα, πόσο χρόνο είναι θεμιτό να διατηρούνται έμβρυα στην κατάψυξη και τι θα γίνει στην περίπτωση που λόγω διαζυγίου ή θανάτου ή κάποιας άλλης αιτίας οι γονείς δεν τα αναζητήσουν; Είναι καλύτερο αυτά να καταστραφούν ή να δωρηθούν σε κάποιο άλλο ζευγάρι; και ποιός είναι ο αρμόδιος να διαλέξει ανάμεσα σε δυο κακά το μη χείρον;»[44]. Το πρόβλημα των πλεοναζόντων και κατεψυγμένων γονιμοποιημένων ωαρίων και εμβρύων θα μπορούσε να αποφευχθεί εαν οι τεχνικές ως πειραματικές διαδικασίες χαρακτηρίζονταν από μεγαλύτερη ακρίβεια και επαναληψιμότητα.

            Οι παράγραφοι 42, 43 και 45 αναφέρουν: «Κάθε μορφή ετερόλογης γονιμοποίησης στην ουσία προκαλεί υποβιβασμό της έννοιας της μητρότητος και της πατρότητος και, επειδή παρεμβάλλει τρίτο πρόσωπο στην ιερή διαδικασία της ανθρώπινης αναπαραγωγής -και συνεπώς του μυστηρίου του γάμου-, η Εκκλησία δεν θα έπρεπε να την υιοθετήσει […] Στην περίπτωση κατά την οποία μόνον ο ένας εκ των συζύγων συμβάλλει βιολογικά στην γέννηση του παιδιού, η περίπτωση ομοιάζει με αυτήν της υιοθεσίας, αλλά διαφέρει κατά το ότι ο ένας εκ των γονέων είναι φυσικός γονέας και ο άλλος επέχει θέσιν πατριού ή μητριάς. Αντίθετα, η περίπτωση δανεισμού εμβρύου φαίνεται να ομοιάζει με αυτήν της κλασικής υιοθεσίας […] Η ετερόλογη γονιμοποίηση ενίοτε παραλληλίζεται με την μοιχεία, διαφέρει όμως από αυτήν κατά το ότι δεν προϋποθέτει εξωσυζυγική ερωτική σχέση, πράγμα που αποτελεί και την κύρια αιτία του χαρακτηρισμού της μοιχείας ως αμαρτίας και ηθικής εκτροπής. Για τον λόγο αυτόν, η Εκκλησία θα έπρεπε να διατηρήσει μεν τις επιφυλάξεις της ως προς την ετερόλογη γονιμοποίηση, να αποφύγει όμως την επιτίμησή της ως μοιχείας.»[45]. Η αποφυγή της επιτιμήσεως της ως μοιχεία κινείται σε σωστή κατεύθυνση, καθώς δεν υφίσταται ερωτική πράξη με την κλασική έννοια του όρου.

            Η παράγραφος 44 αναφέρει: «Στις περιπτώσεις που για αύξηση των πιθανοτήτων επιτυχίας επιτελείται μεταφορά περισσοτέρων εμβρύων συχνά εμφανίζεται το ενδεχόμενο πολλαπλής κύησης. Η προτεινόμενη στις περιπτώσεις αυτές “επιλεκτική μείωση του αριθμού των εμβρύων” προς επιτυχία της κυοφορίας στην ουσία αποτελεί καταστροφή ζώντων εμβρύων που με κανένα τρόπο η Εκκλησία δεν θα μπορούσε να αποδεχθεί»[46]. Η επιλεκτική εξάλλου μείωση του αριθμού των εμβρύων βρίσκεται σε αντίθεση με του 2ο κανόνα του Μεγάλου Βασιλείου.

            Η παράγραφος 46 αναφέρει ότι: «η Εκκλησία δυσκολεύεται να επευλογήσει μια τέτοια εκτροπή από την φυσιολογική οδό»[47], σχετικά με την δυνατότητα κυοφορίας από φέρουσα ή υποκατάστατη μητέρα.

            Η παράγραφος 47 αναφέρει: «Η εξωσωματική γονιμοποίηση δίνει την δυνατότητα τεκνοποίησης και στις άγαμες μητέρες. Το γεγονός όμως αυτό πρέπει να απορριφθεί διότι αφ’ ενός μεν εξυπονοεί γέννηση εκτός γάμου, αφ’ ετέρου δε αδικεί το παιδί κατά το ότι προγραμματίζει την δίχως πατέρα ανάπτυξή του. Στην ίδια κατηγορία και λογική θα μπορούσε κανείς να εντάξει και τις περιπτώσεις γονιμοποίησης με σπέρμα αποθανόντος συζύγου ή κυοφορίας κατεψυγμένου εμβρύου μετά τον θάνατο του συζύγου.»[48]. Σχετικά με την δυνατότητα τεκνοποίησης στις άγαμες μητέρες Εντοπίζουμε μια αναλογία με την παράγραφο 45. Δεν μπορεί να υπάρξει επιτίμιο πορνείας για τις άγαμες μητέρες όπως ορίζουν οι Ιεροί Κανόνες, καθώς δεν στοιχειοθετείται πορνεία με την κλασική έννοια του όρου, όμως οι εν λόγω πρακτικές είναι εκτός γάμου όπως αυτός ορίζεται από την παράδοση και τους Ι. Κανόνες.

            Η παράγραφος 48 αναφέρει: «Η τεκνοποίηση υπερηλίκων μητέρων αποτελεί εγωϊστικό μυωπικό θέλημα και αδικεί το νεογέννητο παιδί»[49]. Δεν υπάρχει Ιερός Κανόνας που να καθορίζει ηλικιακά όρια στο γάμο ή την τεκνοποίηση, είναι όμως γνωστό ότι οι πιθανότητες εμφάνισης προβλημάτων αυξάνονται εκθετικά σε σχέση με την ηλικία.

            Η παράγραφος 49 αναφέρει: «Η εκκλησία θα πρέπει με κάθε τρόπο να αντιταχθεί σε κάτι τέτοιο»[50]. σχετικά με την την δυνατότητα τεκνοποίησης και σε ζεύγη ομοφυλοφίλων.Η ομοφυλοφιλία καταδικάζεται σαφέστατα από Ιερούς Κανόνες όπως οι Νεοκ. 9, 10, Νύσσ. 4, ΜΒ 7, 62.

            Η παράγραφος 50 αναφέρει: «ο προεμφυτευτικός έλεγχος αποτελεί σύγχρονη διαγνωστική μέθοδο που υπόσχεται πολλά, η Εκκλησία πρέπει να διατηρήσει τις σαφείς επιφυλάξεις της»[51]. Ο προεμφυτευτικός έλεγχος εντάσσεται στο πλαίσιο της ευγονικής[52] που προτείνει ως λύση την έκτρωση, άρα απορρρίπτεται από τους Ι. Κ.

            Η παράγραφος 51 αναφέρει «η κλωνοποιητική αναπαραγωγή αποτελεί περισσότερο ύβρι παρά επίτευγμα»[53]. Παρ’ όλο που δεν υπάρχει Ι. Κ. που να σχετίζεται με αυτή την τεχνική καθώς είναι σχετικά νεοανακαλυφθείσα, μας προξενεί εντύπωση που ακόμα και ο νομοθέτης την απαγορεύει.

            Η παράγραφος 52 αναφέρει «λόγο ηθικής επιφυλακτικότητος»[54], σχετικά με την μικρογονιμοποίηση. Συνδέεται όπως ανωτέρω με σενάρια ευγονικής.

            Οι παράγραφοι 59 εώς 67 αναφέρονται στα οικονομικά συμφέροντα, τις ψυχολογικές συνέπειες και το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, τονίζοντας τις πιθανές παρενέργειες. Σε γενικές γραμμές η Εκκλησία είναι αντίθετη στο νομικό πλαίσιο. Συγκεκριμένα η παράγραφος 66 αναφέρει: «η αδυναμία να προβλεφθεί επακριβώς νομικά το κληρονομικό status και η βιολογική προοπτική των εμβρύων σε περίπτωση θανάτου των γονέων πρό της εμφυτεύσεως ή η δυσκολία προσδιορισμού αρμοδιότητος και δικαιωμάτων επί κατεψυγμένων εμβρύων σε περίπτωση διαζυγίου, αποτελούν έναν δείκτη της περιπλοκότητος και της δυσκολίας των προκλητών προβλημάτων, τα οποία τελικά αίρονται μόνον με την καταστροφή των εμβρύων, πράγμα που φυσικά είναι απαράδεκτο»[55]. Στο κεφάλαιο της διερεύνησης του νομικού πλαισίου αναλύονται τα νομικά κενά και αποδεικνύεται ότι η Εκκλησία έχει εμβαθύνει στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο.

            Οι παράγραφοι 71 έως 82 ασχολούνται με την πνευματική θεώρηση, την αντιπρόταση αλλά και τις ποιμαντικές κατευθύνσεις προτείνοντας λύσεις, «επί τη βάσει όχι ασφαλώς της θεολογικής ακρίβειας, αλλά της πνευματικής οικονομίας»[56].

            Συγκεκριμένα η παράγραφος 77 δ) αναφέρει «η Εκκλησία δυσκολεύεται να επευλογήσει αυτήν την πρακτική και να υιοθετήσει οδούς ξένες προς το πνεύμα της» ενώ η παράγραφος 77 ε) αναφέρει: «Για περιπτώσεις που η τεκνοποίηση διασαλεύει την φυσιολογική οικογενειακή τάξη να γίνει πλέον ή σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν βρίσκει σύμφωνη την Εκκλησία».

            Η παράγραφος 77 στ) αναφέρει: «ας γίνεται δεκτό κατ’ οικονομίαν η γονιμοποίηση να επιτυγχάνεται με τεχνικές, οι οποίες όμως δεν δημιουργούν πλεονάζοντα έμβρυα, ούτε περιλαμβάνουν οιασδήποτε μορφής δανεισμούς ή αφήνουν περιθώρια για καταστροφή εμβρύων. Έτσι επί παραδείγματι η Εκκλησία θα μπορούσε να δεχθεί κατ’ οικονομίαν την ομόλογη σπερματέγχυση […] θα μπορούσε επίσης να δεχθεί την υποβοήθηση στην αναπαραγωγή με γαμέτες μόνον των γονέων, εμφύτευση στην μήτρα της μητέρας και γονιμοποίηση τόσων εμβρύων όσα και θα εμφυτευθούν»[57]. Οι προτάσεις αυτές εναρμονίζονται με το περιεχόμενο των Ι. Κ. δίχως να αντιτίθονται σε αυτούς. Εξάλλου το μέτρο της οικονομίας ορίζεται από τους ίδιους τους Ι. Κ. όπως οι Αποστ. 69, ΣΤ΄ 88 κ.λ.π..

            Η παράγραφος 69 συνοψίζοντας την γενικότερη θέση της Εκκλησίας αναφέρει: «Η Εκκλησία τα θέματα της Βιοηθικής και συνεπώς και της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, δεν τα κλείνει με συγκεκριμένους αφορισμούς, αλλά στην ουσία τα αφήνει ανοιχτά, δίνοντας όμως παράλληλα την κατεύθυνση και περιγράφοντας το ήθος προσέγγισής τους»[58]

            Παρακολουθούμε κάθε μέρα να αναπτύσσονται και να τελειοποιούνται καινούργιες τεχνικές. Η Εκκλησία της Ελλάδος αποδεικνύει ότι και εκείνη παρακολουθεί  από κοντά τις εξελίξεις δίχως αφορισμούς και προκαταλήψεις. Ήδη κινείται στο πλαίσιο της ενημέρωσης του ποιμνίου, όμως και το ποίμνιο από τη μεριά του οφείλει να διατηρεί μια υπεύθυνη στάση. Πρίν λοιπόν κάποιο μέλος της Εκκλησίας προβεί σε οποιαδήποτε ενέργεια, πρέπει να αναπτύσσει έναν ειλικρινή διάλογο με το επιστημονικό προσωπικό που εφαρμόζει τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και να γνωρίζει τις λεπτομέρειες της κάθε μεθόδου, ώστε η οποιαδήποτε κατ’ οικονομίαν επιλογή να εναρμονίζεται με το προτεινόμενο νομοκανονικό πλαίσιο, ώστε να μήν αλλοιώνεται το ορθόδοξο βίωμα που έχει καθαρά σωτηριολογική κατεύθυνση.  



[1]David Ison, Artificial Insemination with Donor, Bristol 1983, σελ. 4.

[2]Jeremy Rifkin, the Biotech Century, Harnessing the Gene and Remaking the World, New York 1999, σελ. 28.

[3]FrancoisGros, μν. εργ., σελ. 136, «στον άνθρωπο άρχισε να εφαρμόζεται μετά το 1958, τότε γεννήθηκε η ιδέα να δίνεται συμβουλή σε όσους νέους άνδρες κινδύνευαν να στειρωθούν έπειτα από χημειοθεραπευτική αγωγή να προσφεύγουν στη μέθοδο της συντήρησης του σπέρματός τους».

[4]A. R. Martinez, et al., «Basic Questions on Intrauterine Insemination: an update», Obstetrical and Gynecological Survey, 1993, 48:12:818.

[5] Ρόμπερτ Ουΐνστον, Στειρότητα, Μια φιλική αντιμετώπιση, μτφρ. Έλλης Έμκε, Αθήνα 1988, σελ. 136

[6] ο.π.

[7]Robert D. Nachtigall, MD., μν. εργ., σελ. 1846-1851, Donor insemination has been a medically recognized procedure for more than 40 years with as many as 30.000 children born annually in the United States

[8]R. G. EdwardsP. C. Steptoe, Birth after the Reimplantation of a Human Embryo” The Lancet, August 12, 1978, σελ. 366

[9]The Danish Council of Ethics, 9th annual Reproduction and Prenatal Diagnostics, Copenhagen 1997, σελ. 13

[10] Ρόμπερτ Ουΐνστον, μν. εργ., σελ. 152. Αναφέρεται ότι «υπάρχουν ατράνταχτες αποδείξεις πως τουλάχιστον 40 με 60 τοις εκατό του συνόλου των ανθρωπίνων εμβρύων δεν εμφυτεύονται ποτέ , αλλά χάνονται».

[11]Arthur Wisot – David Meldrum, New Options  for Fertility, A Guide to in Vitro Fertilization and other Reproductive Methods, New York 1990, σελ. 239

[12]M. L. Taymor et al., “Natural Oocyte Retrieval with Intravaginal Fertilization”, Obstetrics and Gynecology, 80 (5), 888-891.

[13]Rick Weiss, “Woman bears twins from frozen eggs”, The Washington Post, Friday 17 Oct. 1997.

[14]Editorial, “Brave new now”, Nature Genetics, Vol. 15, No 1, January 1997.

[15] Κ. Τριανταφυλλίδη – Α. Κουβάτση, Γενετική του Ανθρώπου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 328

[16] Σχετικά με την ΕΑΙΥΑ ασχολείται όλο το κεφ. Ε του 3305/2005 που πριλαμβάνει τα άρθρα 19 εώς 27.

[17]          Άρθρο 16, παρ. 4 «Με Προεδρικό Διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ύστερα από εισήγηση της Αρχής, καθορίζονται οι λοιποί όροι και οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Μ.Ι.Υ.Α.[17], η διαδικασία χορήγησης και ανάκλησής της, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια

            Άρθρο 17, παρ. 5 «Με Προεδρικό Διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ύστερα από εισήγηση της Αρχής, καθορίζονται οι λοιποί όροι και οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για τη χορήγηση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας Τράπεζας Κρυοσυντήρησης, η διαδικασία χορήγησης και ανάκλησής της, καθώς και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια.»

            Άρθρο 28, παρ. 1, 2 «1. Με Προεδρικό Διάταγμα, που εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και των συναρμόδιων Υπουργών, ύστερα από γνώμη της Αρχής, καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις και η απαιτούμενη διαδικασία για την κάλυψη από τους ασφαλιστικούς οργανισμούς των δαπανών εφαρμογής των μεθόδων Ι.Υ.Α. και των συναφών τεχνικών, καθώς και η κάλυψη των ανασφάλιστων δικαιούχων από το πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας. 2. Με το ίδιο Προεδρικό Διάταγμα καθορίζονται οι δικαιούχοι των παροχών μητρότητας, τις οποίες χορηγούν οι ασφαλιστικοί οργανισμοί και τα δικαιώματα που σχετίζονται με τους όρους και τις συνθήκες εργασίας, σε περίπτωση παρένθετης μητρότητας.»

[18] Η Αυγή 20-01-2011

[19] Ράλλη –Ποτλή Σύνταγμα των Θείων και Ιερών Κανόνων τόμοι 1 εως 6 ( ΡΠ 4 σελ. 96)

[20] Βλέπε συναξάρι Μεγάλου Βασιλείου.

[21] Υποσημ. Πηδαλίου 2 σελ. 590, περί εξόδου κα΄ 22

[22] ΡΠ 4

[23] ΡΠ 2 σελ.

[24] ΡΠ 4 σελ

[25] ΡΠ 4 σελ. 207

[26] ΡΠ 3 σελ. 63

[27] ΡΠ 3 σελ. 65

[28] ΡΠ 3 σελ 65, 66

[29] ΡΠ 4 σελ. 443

[30] ΡΠ 4 σελ. 443

[31] ΡΠ 3 σελ. 79

[32] βλ. Υποσημείωση 1, Πηδαλίου σελ. 389 σχετικά με τον Νεοκ. 6

[33] περιοδικό «ΕΚΚΛΗΣΙΑ», Φεβρουάριος 2006, σελ. 89

[34] ο.π. σελ. 89

[35] ο.π. σελ. 89

[36] ο.π. σελ. 91

[37] ο.π. σελ. 91

[38] ο.π. σελ. 90

[39] ο.π. σελ. 92

[40] «Ώστε τους επισκόπους και τους κληρικούς, τα τέκνα αυτών μη εάν αυτεξουσίως απιέναι δια εμαγκιπατίωνος, ει μη δ’ αν τους τρόπους και εις την ηλικίαν αυτών πληροφορηθώσιν, ως λοιπόν τα αμαρτήματα αυτών εις αυτούς συντείνειν» ΡΠ 3, σελ. 396, 397

[41] ο.π. σελ. 92

[42] ο.π. σελ. 93

[43] Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής

[44] ο.π. σελ. 93

[45] ο.π. σελ. 93, 94

[46] ο.π. σελ. 94

[47] ο.π. σελ. 94

[48] ο.π. σελ. 94

[49] ο.π. σελ. 94

[50] ο.π. σελ. 94

[51] ο.π. σελ. 95

[52] ευγονική : η προσπάθεια της επιστήμης να επιτύχει τον εξευγενισμό του ανθρώπινου γένους με βάση τους νόμους της βιολογίας και της κληρονομικότητας.

[53] ο.π. σελ. 95

[54] ο.π. σελ

[55] ο.π. σελ. 97

[56] ο.π. σελ

[57] ο.π. σελ. 98, 99

[58] ο.π. σελ. 97